رابطه مذهب و خوراک در کشورهای مختلف
- 3 آذر 1404
- امیرحسین عباسی
سفری در پیوند ایمان و آشپزی
هر بار که وارد بازاری در مراکش میشوید یا پای میز ناهار خانوادهای هندی مینشینید، در واقع شاهد روایتی هستید که قرنها پیش از تولد شما آغاز شده است. این روایت درباره چیزی فراتر از طعم و مزه است؛ درباره باورهایی است که شکل غذاها را تعیین کرده، درباره قوانینی است که سفرهها را چیده، و درباره فرهنگهایی است که هویتشان را در دیگهای بخار کرده و تابههای داغ یافتهاند.
ریشههای تاریخی پیوند دین و سفره
وقتی انسانهای اولیه دور آتش جمع میشدند و غذا میپختند، آیینهای سادهای برای تقسیم و خوردن طعام داشتند. اما با پیدایش ادیان بزرگ، این آیینهای ساده به مجموعهای پیچیده از قوانین و سنتها تبدیل شدند. اسلام با احکام حلال و حرام، یهودیت با قوانین کاشروت، هندوئیسم با تاکید به گیاه خواری، و بودیسم با تاکید بر عدم آسیب به موجودات زنده، همگی نقش قابل توجهی در شکلدهی به آشپزی جوامع مختلف ایفا کردند.
این دستورالعملهای دینی تنها محدودیت نبودند، بلکه چارچوبی بودند که در آن خلاقیت آشپزی شکوفا میشد. آشپزان نسل بعد از نسل های پیشین یاد گرفتند که درون این مرزها، دنیایی از طعمها را بسازند. به همین دلیل است که امروز میتوانیم تنوع شگفتانگیزی از غذاهای حلال در خاورمیانه، غذاهای کوشر در جوامع یهودی، و غذاهای گیاهی در معابد هند ببینیم.
دنیای وسیع آشپزی حلال
در کشورهای اسلامی، مفهوم حلال فراتر از یک قانون غذایی است؛ این مفهوم شیوه زندگی است. احکام حلال و حرام نه تنها نوع غذا بلکه روش تهیه، ذبح، و حتی نیت آشپز را در بر میگیرد. ممنوعیت گوشت خوک و مشروبات الکلی، دو ستون اصلی این آیین غذایی هستند، اما تفاسیر محلی آن بسیار متنوع است.
در اندونزی، بزرگترین کشور مسلمان جهان، غذاهای دریایی با سسهای پیچیده ادویهای که از تجارت کهن جزایر ادویه به جا مانده، جایگزین گوشت خوک شدهاند. در ایران، سنت طولانی مدت اسلام شیعه با سنن باستانی پارسی ترکیب شده و خورشهایی خلق کرده که در آنها حبوبات را با گوشت گوسفند میپزند و طعمی شیرین و ترش دارند.
در کشورهای عربی خلیج فارس، قوانین حلال با سنت میهماننوازی ترکیب شده است. مجلس، آن دورهمی بزرگ دور سفرهای که برنج عطرآگین و گوشت کباب شده در مرکز آن قرار دارد، نه تنها غذا بلکه فرهنگ اجتماعی است. در مراکش، طاجین های رنگارنگ که در ظروف سفالی ویژه پخته میشوند، نشان میدهند چگونه محدودیتهای حلال میتوانند به خلاقیت منجر شوند.
کشورهایی مانند ترکیه، امارات، عمان، تونس، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و مالدیو، از جمله کشورهای اسلامی هستند که آداب و رسوم آشپزی حلال و سفرههای رنگارنگ در آنها جایگاه ویژهای دارند. با کلیک بر روی اسم هر کدام از این کشورها، میتوانید اطلاعات جذاب و مفیدی را برای سفر به آنها پیدا کنید.
فلسفه گیاهخواری در هندوئیسم و بودیسم
در شبهقاره هند، رابطه دین و غذا بعد فلسفی عمیقتری دارد. هندوئیسم با مفهوم اهیمسا یا عدم خشونت، بسیاری از پیروان خود را به سمت گیاه خواری سوق داده است. این انتخاب نه از روی محدودیت بلکه از روی احترام به حیات در تمام اشکال آن است. در شهرهای مقدس هند مانند واراناسی یا حیدرآباد، میتوانید رستورانهای کاملاً گیاهی ببینید که صدها نوع غذا ارائه میدهند.
آشپزی گیاهخواری هند نشان میدهد که چگونه باور دینی میتواند به غنای آشپزی بیفزاید. دالها با دهها نوع مختلف، سبزیهای کاردی شده با ترکیبات بیشمار ادویه، پنیر خانگی یا پانیر که به صدها شیوه تهیه میشود، همگی نشان میدهند که محدودیت گوشت هرگز به معنای کاهش تنوع نیست.
در کشورهای بودایی مانند تایلند، سریلانکا و تبت، این فلسفه شکل دیگری به خود گرفته است. در معابد بودایی، غذاهای شوجین یا غذاهای رهبانی ژاپنی با سادگی و زیبایی خود، نمودی از تفکر ذهن هستند. هر بشقاب با دقتی هنری چیده میشود، هر ماده غذایی با احترام تهیه میشود، و خوردن آن تبدیل به نوعی مراقبه میگردد.
تقویم دینی و فصلهای غذایی
یکی از جذابترین وجوه رابطه مذهب و خوراک، تقویمهای دینی و روزهها هستند. این دورهها که در ظاهر محدودیتهایی بر خوردن وضع میکنند، در واقع به خلق سنتهای غذایی غنی منجر شدهاند. ماه رمضان در کشورهای اسلامی نه تنها زمان روزه بلکه فصل غذاهای ویژه است. افطارها با غذاهای خاصی شروع میشوند. خرما در خاورمیانه، شوربای حریره در مراکش، یا کلوچه در ایران.
مسیحیان ارتدوکس در یونان و روسیه دورههای روزه طولانی دارند که در آنها از محصولات حیوانی خودداری میکنند. این روزهها منجر به خلق غذاهایی ویژه شده که امروز حتی در میان غیر مذهبیها هم محبوب است. در هفته نوروزی، یهودیان از خمیرمایه استفاده نمیکنند که به خلق نانهای مخصوص این دوران منجر شده است.
جالب اینجاست که این محدودیتهای موقت، آشپزان را وادار به خلاقیت بیشتری کرده است. در دوران روزه مسیحی، آشپزان اروپایی یاد گرفتند که غذاهای گیاهی خوشمزهتری بپزند. در ماه رمضان، خانوادههای مسلمان رقابتی دوستانه برای تهیه بهترین افطار دارند که منجر به تنوع و نوآوری شده است.
تغییرات عصر جدید و پایداری سنت
امروز در جهان کوچک شده، این سنتهای غذایی مذهبی در حال تغییر و تطبیق هستند. در کلانشهرهایی مانند لندن، دبی، یا تورنتو، میتوانید رستورانهایی پیدا کنید که غذاهای حلال یا کوشر ارائه میدهند. ترکیبی از سنت و نوآوری. آشپزهای جوان نسل امروز با احترام به قوانین دینی، تکنیک های مدرن آشپزی را به کار میگیرند.
مهاجرت و جابهجایی جمعیتها نیز تاثیر عمیقی بر این آشپزیها گذاشته است. غذاهای حلال اکنون در سوپرمارکتهای اروپایی یافت میشوند، رستورانهای گیاهی هندی در آمریکا محبوبیت دارند، و غذاهای کوشر دیگر محدود به محلات یهودینشین نیستند. این گسترش به معنای رقیق شدن سنت نیست، بلکه نشان میدهد که این سنتها قدرت انعطاف و بقا دارند.
در عین حال، بسیاری از مردم حتی بدون پایبندی دقیق به مذهب، این سنتهای غذایی را حفظ میکنند چون بخشی از هویت فرهنگیشان است. یک خانواده ایرانی در کانادا ممکن است مذهبی نباشد اما هنوز در ماه رمضان افطار برگزار کند، یا یک خانواده یهودی سکولار در آمریکا همچنان شام شبات را رعایت کند.
تجربه مسافر: خوردن با فهم و احترام
برای مسافری که به این کشورها سفر میکند، فهمیدن این روابط پیچیده بین دین و غذا، کلید درک عمیقتری از فرهنگ مقصد است. وقتی در رستورانی در استانبول مینشینید و غذای حلال سفارش میدهید، یا در معبدی در بانکوک غذای گیاهی تناول میکنید، در واقع در آیینی شرکت میکنید که ریشه در باورهای عمیق انسانی دارد.
این آگاهی باعث میشود که سفر شما از یک توریسم سطحی فراتر رود و به تجربهای معنادار تبدیل شود. احترام به این سنتها، چه با پوشیدن لباس مناسب در معابد، چه با پرسیدن درباره مواد غذایی قبل از سفارش، چه با شرکت در وعدههای غذایی خانوادگی محلی، نشاندهنده درک شما از ارزش فرهنگی این آیینها است.
بسیاری از بهترین تجربیات سفر، دور سفره شکل میگیرند. خوردن غذای خانگی با خانوادهای محلی، دیدن فرآیند تهیه نان در یک نانوایی سنتی، یا شرکت در یک جشن مذهبی که غذا محور آن است، خاطراتی ماندگار خلق میکند. این لحظات به شما یادآوری میکنند که غذا فقط سوخت بدن نیست؛ زبان مشترک انسانها، حامل تاریخ، و بیان ایمان است.
وقتی با این نگاه به سفرههای مختلف نگاه میکنید، هر غذا داستانی دارد، هر طعم روایتگر عقیدهای است، و هر وعده غذایی پلی است میان شما و میلیاردها انسانی که پیش از شما و همزمان با شما، همین آیینها را تجربه کردهاند و میکنند.
